معرفی کتاب شوهر آهو خانم

کتاب شوهر آهو خانم اثر علی محمد افغانی، یکی از بهترین رمان‌های فارسی در پنجاه سال اخیر است. ماجراهای این کتاب سرگذشت یک یا چند تن و حوادث آن، وقایع روزانه یک یا چند شهر نیست، بلکه تمامی روزگار ما و ماجراهای زمانه همچون شط پهناوری در آن جاری است، و اهمیت این رمان در همین است، در این که همچون آیینه چهار بعدی عظیمی خصوصیات برجسته روزگار ما را منعکس ساخته است.

رمان شوهر آهو خانم نوشته علی محمد افغانی، نخستین بار در مهر ماه سال 1340 با سرمایه خود مؤلف انتشار یافت، و در اندک زمانی به حجم قطور نزدیک به 900 صفحه و گستردگی موضوع و توانایی نویسنده در طرح خُلق و خوی عامه مردم، به عنوان یک رمان اجتماعی و اثر بزرگ هنری شهرت خاصی پیدا کرد، چنان‌که در فاصله یک‌سال به‌چاپ دوم رسید.

نویسنده در این داستان از زندگی مردم عادی اجتماع ما تراژدی عمیقی پدید آورده، و صحنه‌هایی پرداخته است که انسان را به یاد صحنه‌های آثار بالزاک و تولستوی می‌اندازد و این نخستین بار است که یک کتاب فارسی به من جرأت چنین قیاسی را می‌دهد.

علی‌محمد افغانی در شوهر آهو خانم نشان می‌دهد که نویسنده‌ای است تیزبین که حرکات زن و مرد و کودک و حتی سگ و گربه را به خوبی می‌بیند. از اختلافات آسیابان و نانوا تا دعوی دو هوو و کتک‌کاری زن و شوهر، همه را می‌تواند چنان توصیف کند، که خواننده صحنه را پیش چشم خود مجسم ببیند، از اسرار زنان و عوالم کودکان خبر دارد. در هر گوشه از زندگی می‌تواند زیبایی را ببیند و آن را با قدرت تمام ستایش کند، آدم‌های او آدم‌های واقعی هستند که در هر کجای داستان پیدا شوند و گوشه‌ای از شخصیت آن‌ها باز نموده شود. این گوشه با گوشه‌های دیگر که در جاهای دیگری دیده‌ایم، چنان جفت می‌شود که از مجموع آنها آدم کامل و صحیح پدید می‌آید.

شوهر آهو خانم شاهکاری ادبی‌ست. انتشار آن نه تنها از نظر ادبی، نویدبخش و شورانگیز و دلگرم‌کننده است، بلکه از لحاظ تاریخی و اجتماعی نیز در حدّ خود دلیلی است، بر آنکه از ایرانی نباید امید برگرفت، به رغم تلخکامی‌ها و فروماندگی‌ها، به رغم سمومی که در هوا پراکنده است، هنوز ایران می‌تواند، درست در لحظه‌ای که انتظار نمی‌رود، شگفتی‌هایی از آستین خود بیرون آورد.

نویسنده در همه جا خود را به جای شخصیت‌های داستان می‌گذارد، یعنی به شیوه نویسندگان قرن نوزدهم، شخصیت‌های رمان خود را از بیرون و درون زیر نظر می‌گیرد، و بر کارها و افکار آنها نظارت مستقیم دارد، و به عبارت دیگر یک آگاه همه چیزدان و عقل کل است. اما برخلاف این رمان‌ها، همان طور که اشاره رفت، نویسنده با زبان روشن‌فکرانه خود و معلومات خود به جای شخصیت‌های رمان حرف می‌زند، به همین دلیل در کتاب بی‌سواد، عامی، روشنفکر و آگاه همه مثل هم حرف می‌زنند و کتاب مشحون از کلمات قصار فیلسوفان ایرانی و خارجی و عقاید و افکار شخصیت‌های مذهبی و اجتماعی است.

این رمان خواننده را بیشتر به یاد قصه‌های بلند ایرانی مثل سمک عیار و امیرارسلان و منظومه‌های داستانی شاعران ایرانی می‌اندازد که در آنها شاعر یا نویسنده عقاید و افکار خود را در دهان شخصیت‌های داستان مخلوق خود می‌گذارد، و در حقیقت به جای آن که نویسنده شخصیت‌های داستان را به گفت‌وگو وادارد، شخصیت‌ها، به زبان نویسنده صحبت می‌کنند و توضیح‌دهنده افکار و وسعت معلومات او هستند.

علی محمد افغانی

علی‌محمد افغانی، در دی ماه سال 1303 در کرمانشاه متولد شد. او از پیشکسوتان ادبیات داستانی به شمار می‌رود که تحصیلات خود را ابتدا در کرمانشاه و سپس در تهران گذراند. پس از آن به دلیل ممتاز بودن در دوره دانشگاهی، توانست در آمریکا به ادامه تحصیل بپردازد.

افغانی پس از بازگشت از آمریکا، به دلیل عضویت در سازمان افسران حزب توده، در سال 1333 دستگیر و به زندان قصر فرستاده شد. او در طول مدتی که در زندان بود (حدود 4 سال) توانست اولین رمان خود، شوهر آهو خانم را که حدود سه سال به طول انجامید، به صورت کاملا مخفیانه بنویسد؛ چرا که نگهبان‌ها اجازه نوشتن را به او نمی‌دادند. بنابراین او طوری وانمود می‌کرد که مشغول ترجمه‌ی اثری انگلیسی است، در حالیکه به طور پنهانی کتاب خود را می‌نوشت. او مدام به شخصیت‌ها و اتفاقات رمان فکر می‌کرد و گاهی به صورت رمزی روی دیوار کدهایی می‌نوشت که آن‌ها را برای نگارش از یاد نبرد.

از دیگر آثار او می‌توان به «شادکامان دره قره‏سو»، «شلغم میوه بهشته»، «سیندخت»، «بافته‏‌هاى رنج»، «دختردایى پروین»، «صوفی صحنه»، «دزد کنگاور»، «دنیای پدران و دنیای فرزندان»، «حاج الل‍ه باشی»، «خداحافظ دخت‍رم»، «تراژدی نادر شاه (به انگلیسی)» و «سنگی بر روی بافه» اشاره کرد.

علی‌محد افغانی در حال حاضر در آمریکا زندگی می‌کند و چندی پیش زندگی‌نامه خود را به زبان انگلیسی نوشت.

خلاصه رمان شوهر آهو خانم

پیرانه سرم عشق جوانی به سر افتاد

وآن شور که در دل بنهادم به در افتاد

شروع رمان در بعد از ظهر یک روز زمستانی در سال ۱۳۱۳ در کرمانشاه است. سید میران سرابی،نانوا و رئیس صنف نانوایان کرمانشاه، در مغازه اش و پشت ترازو نشسته بود که زنی با چهره ایی زیبا برای خرید نان وارد نانوایی میشود .میران که مرد متدینی است با دیدن او متغییر میشود ولی خودش راکنترل میکند.فردای آن روز، زن دوباره می آید او هما نام دارد و این بار میران سر صحبت را با او بازمی کند.زن میگوید پس از چهار سال زندگی وداشتن یک دختر ویک پسر به دلیل ستمهای شوهر وخواهر شوهرش مهرش را حلال و جانش را آزاد کرده است .میران به این می اندیشد که این زن بیوه ممکن است به راههای بد کشیده شود و تصمیم میگیرد اورا به عقد شاگردش در آورد.

میران کانون خانواده گرمی دارد. زنش آهو خانم همیشه یار ویاور او در زندگی بوده است وباکمک اوبوده است که میران از نان فروشی به نانوایی و سپس به ریاست صنف نانوایان رسیده است.آهو و میران چهار بچه دارند ودر کرمانشاه یک خانواده نمونه محسوب میشوند.

هفته بعد میران هما را در خیبان میبیند وبا او به گفتگو می پردازد. هما میگوید الان سه ماه است که به خانه حسین خان ضربی پناه برده ام. حسین خان ضربی مطرب ماهری است و بساط عیش وطرب مجالس عروسی را به پا میکند.میران به بهانه اینکه از طرف شوهر هماو برای بازگرداندن او به خانه آمده است پیش حسین خان ضربی میرود . مطرب میگوید این زن فقط به درد رقاصی میخورد ونه شوهر هر کس با اوازدواج کند بدبخت میشود.

میران فردای آنروز دوباره به خانه حسین ضربی میرود ولی میبیند حسین خان می زند وهما هنرمندانه میرقصد،او از آمدنش پشیمان میشود و از آنجا میرود ولی میران نمی تواند هما وزیباییش را فرا موش کند.میران به هما پیشنهاد میدهدکه در خانه خودش مستاجر او شود .هما اول چند روز ناز میکند ولی بعد به میران پیشنهاد ازدواج موقت میدهد.میران می پذیرد و با این بهانه که اواز شوهرش طلاق گرفته و پیشنماز مسجد اورا به من سپرده تا کس و کارش پیدا شود به خانه می آورد و آهو هم مادرانه به او کمک می کند.

اقامت هما در خانه میران به درازا می کشد آهو میفهمد که هما گذشته خوبی نداشته است وبه رابطه او با میران مشکوک میشودو بگو مگو بین او و میران شروع میشود .میران در جواب سوالات آهو و برای پایان دادن به حرف و حدیث مردم تصمیم میگیرد او را صیغه کند.در هنگام صیغه هما ازآتش عشق میران استفاده میکندو اورا وادار میکند تا به جای صیغه عقدش کند.آهو با شنیدن خبر عقد تا فکر خودکشی پیش میرود. آهو دست به دامان کربلایی عباس ،مشاور همیشگی میران و میرزا نبی،دوست صمیمی و همکار او میشود و از آنها میخواهد تا با میران صحبت کنندو او را سر عقل بیاورند.اما میران اجازه دخالت به آنها نمی دهد.آهو روز بهروز در چشم میران خوار میشود ودر مقابل هما بیشتر در چشم میران مینشیند.میران حتی آهو را مقابل چشم همسایگان میزند تا به او بفهماند که هما زن خانه است.

پس از مدتی هما متوجه نازایی خویش میشود.

مشخصات کتاب شوهر آهو خانم

• نویسنده: علی محمد افغانی
• تعداد صفحات: 800 صفحه
• انتشارات: نگاه
• موضوع: رمان ایرانی